Podcast Episode Details
Back to Podcast Episodes
Zeus Hera’yı sevdi mi, yoksa bu bir şirket evliliği miydi? | Mitolojiyi Anlama Rehberi #2
Mitolojiye baktığımızda en temel insan sorularının yansımasını görürüz: Aşk gerçekten var mı? Evlilik kutsal mı? Sadakat ne kadar mümkün? Birliktelik kader midir yoksa toplumsal bir anlaşma mı? Helen dünyasında bu soruların en dramatik cevabı hiç kuşkusuz Zeus ve Hera’nın ilişkisinde saklıdır.
Bugün “Zeus Hera’yı seviyor muydu?” diye sorduğumuzda aslında mitin kendisinden çok daha modern bir duygusallık arıyoruz. Çünkü antik metinler için sevgi dediğimiz şey, bizim hissettiğimiz romantik aşk kategorisine pek denk düşmez. Zeus’un Hera’ya duyduğu ilişki daha çok hieros gamos, yani “kutsal evlilik” düzeninin bir parçasıdır. İki tanrının birleşmesi, evrenin iç düzeninin korunması demektir. Bu yüzden bu birliktelikte romantik anlamda bir aşk yerine kozmik bir zorunluluk, bir düzen ihtiyacı vardır.
Ama bu, hikâyenin insanî tarafı olmadığı anlamına gelmez. Hesiodos ve Homeros’ta Zeus’un Hera’yı ikna edişi çoğu zaman bir “teklif” gibi görünür. Evet, Zeus Hera’ya evlilik teklif eder — ama bu modern bir teklif gibi değildir. Bu daha çok bir kozmik müzakere gibidir. “Gel, birlikte evreni yöneten güç olalım.” Bu yönüyle bakıldığında, Helen mitolojisindeki evlilik teklifi aslında bir kurumsal ortaklık kurma önerisine benzer: güç paylaşımı, alan paylaşımı, rollerin belirlenmesi.
Bu noktada “görücü usulü” sorusu da ilginçtir. Antik dünyada evlilik çoğu zaman bireylerin değil, ailelerin ve soyların birleşmesidir. Mithos dünyasında da durum aynıdır: Zeus ile Hera’nın evliliği, iki büyük ilkenin —gök ve düzen— bir araya gelmesidir. Yani bu evlilik, tanrıların soy ağacında stratejik bir hamledir. Bireysel duygular değil, evrenin düzeni belirleyicidir. Burada insanlar kendilerini görür: Biz de çoğu zaman kendi ilişkilerimizi anlamlandırmak için bu büyük hikâyelere bakarız.
Mitlerde zaman lineer değildir. Olaylar kronolojik dizilmez, karakterler zamansız bir akış içinde hareket eder. Hera’nın kıskançlığı hep vardır. Zeus’un tutkuları hep vardır. Evren yaratılırken de vardır, Troyalıların kaderi belirlenirken de vardır. Mythos, zamanı bizim anladığımız şekilde akıtmaz; zamanı bizim hissettiğimiz şekilde bükerek anlatır. Bu yüzden Zeus–Hera ilişkisini anlatırken “başlangıç” veya “sonrası” gibi kavramlar da bulanıklaşır. Mythos, zamanın düz bir çizgi değil, bir daire, bir döngü, hatta bazen düğümlenen bir ip olduğunu hatırlatır.
Hieros gamos kavramı burada önemli bir kapı açar. Kutsal evlilik, yalnızca iki tanrının birleşmesi değildir; doğanın döngülerini, toprağın bereketini, toplumların refahını temsil eder. Hera’nın evlilik ve kadınların korunmasıyla ilişkili olmasının sebebi de budur. Zeus’la yaptığı birliktelik, evrenin hem bereketini hem düzenini ayakta tutar. Bu ilişki bireysel değil, kozmiktir. Ama insan zihni bu kozmik düzeni kişisel duygulara çevirerek anlamlandırır — tıpkı bugün karmaşık ilişkileri “kader”, “ruh eşi”, “büyük aşk” gibi kavramlarla açıklamamız gibi.
Zeus’un “tohumları” meselesi ise mitolojik anlatının hem en biyolojik hem de en sembolik tarafıdır. Zeus’un çok sayıda çocuğa sahip olması yalnızca “aldatma” değildir. Mitik bağlamda bu, evrene nüfuz etme, anlam yaratma ve düzen kurma eylemidir. Tanrısal soyun farklı alanlara yayılmasıdır. Bir bakıma, Zeus’un her ilişkisinde yeni bir “alan” açılır: kahramanlık, hukuk, sanat, doğa güçleri… Bu bakımdan Zeus’un “tohumları”, modern dünyada bir şirketin farklı şubeler açmasına bile benzetilebilir. Her bir ilişki, bir alan belirler; her çocuk yeni bir kozmik rol üstlenir.
Bütün bu anlatı bize şunu gösterir: Mitoloji yalnızca tanrıların hikâyesi değildir. İnsan zihninin kendi karmaşasını, arayışını, ilişkilerini ve iktidar mücadelesini anlamlandırma çabasıdır. Zeus ile Hera’nın evliliği romantik bir hikâye değildir; evrenin nasıl işlediğini anlatan büyük bir metafordur. Ama bu metaforun içinde kıskançlık da var, güç savaşı da var, sadakat krizi de var. Yani insanın olduğu her şey. Mitler tam burada güçlü hale gelir: Tanrılar üzerinden bize k
Published on 3 days, 18 hours ago