Podcast Episode Details

[NGHỀ NGHIỆP] Fact-Checker Những người đi tìm Sự thật

---

Episode 15

---

Bài báo của tác giả Dương Kim Thoa trên tờ Tuổi trẻ cuối tuần tháng 6.2024 

Việc kiểm chứng thông tin (fact-checking) từ một công việc mang tính "bếp núc" ở tòa soạn đã trở thành một phần quan trọng của báo chí hiện đại, khi tin giả (fake news) tràn lan và ngày càng được trí tuệ nhân tạo (AI) hà hơi tiếp sức.

Yvonne Rolzhausen, trưởng phòng nghiên cứu tạp chí The Atlantic, từng nói về nhiệm vụ của fact-checker (người kiểm chứng thông tin) của họ lẫn các tờ báo khác của Mỹ từ rất lâu: xác minh mọi thông tin được đăng trong một bài báo. 

"Chúng tôi dò từng chữ, từng dòng một, cố gắng đảm bảo (…) mọi sự thật đều đúng. Chúng tôi lần lại từng bước đi của các tác giả, đọc những cuốn sách và báo cáo họ đã đọc (và thường là những cái họ không đọc), nói chuyện với những người họ đã nói chuyện, xem những bộ phim họ đề cập, thử nghiệm các công thức họ đã sử dụng và dùng mọi nguồn lực có thể để xác nhận mọi thứ từ chi tiết cơ bản nhất đến lập luận toàn diện nhất" - ông viết trong một bài báo hồi tháng 8-2007.

Càng về sau, fact-checker càng phải chú ý tới một thứ nguy hiểm hơn: tin giả, thứ xuất hiện cùng với mọi sự kiện lớn trên thế giới - từ những cuộc bầu cử gây chia rẽ, trong đại dịch COVID-19 cho tới cuộc xung đột giữa Israel và Hamas ở Gaza.

Muôn hình vạn trạng

Một ngày cuối tháng 5, Pallavi Mishra biết đã đến lúc phải "vào việc", khi trên mạng lan truyền đoạn video với hình ảnh nhà lãnh đạo đảng đối lập Rahul Gandhi của Ấn Độ phát biểu một câu khiến người xem "đứng hình": "Hãy để tôi nói cho quý vị biết sự thật ngay từ đầu: ngày 4-6-2024 ông Narendra Modi sẽ vẫn là thủ tướng Ấn Độ".

Sau khi đã yên vị trong văn phòng làm việc của công ty kiểm chứng tin tức Vishvas News (Noida, bang Uttar Pradesh), Mishra ngồi phân tích lại đoạn video trên laptop. Là chuyên gia kiểm chứng tin tức kỳ cựu, Mishra nghe là biết video đó là giả, song nhiệm vụ của cô là phải tìm ra bằng chứng để gắn nhãn tin giả cho nó. 

Bằng thủ thuật tìm kiếm hình ảnh đảo ngược một hình chụp màn hình của ông Gandhi trong đoạn video giả, Mishra mau chóng tìm ra đoạn video gốc bài phát biểu của Gandhi. Trong đó, nhà lãnh đạo đảng đối lập này đã nói một câu hoàn toàn ngược lại: "Vào ngày 4-6-2024, ông Narendra Modi sẽ không còn là thủ tướng của Ấn Độ nữa".

Bằng cách cắt đi một từ, đoạn clip giả đã cố ý tạo ra ấn tượng là ông Gandhi và Đảng Quốc đại của ông đã thừa nhận thất bại. 

Với một cuộc bầu cử kéo dài bảy giai đoạn bắt đầu từ ngày 19-4, các chuyên viên kiểm chứng tin tức như Mishra phải luôn tay luôn chân để góp sức vào công cuộc ngăn chặn tin giả hòng thao túng, can thiệp vào cuộc bầu cử với gần 969 triệu cử tri hợp lệ, The Straits Times bình luận khi kể câu chuyện của cô.

Những người chuyên kiểm chứng tin giả như chị Pallavi Mishra (ảnh) luôn bận rộn tối ngày với việc kiểm chứng và phanh phui những tin tức giả lan tràn trên mạng Internet mỗi ngày. Ảnh: Straits Times

Theo trang Reporters' Lab, số trang web kiểm chứng tin tức đã tăng ồ ạt trong gần hai thập niên qua: từ chỉ 11 trang năm 2008 vọt lên 424 trang năm 2022. Đơn cử như Africa Check, tổ chức kiểm chứng tin giả đầu tiên ra đời tại châu Phi, đã "phình to" quy mô từ một nhóm chỉ hai người vào năm 2012 lên 40 người với các văn phòng đặt tại bốn quốc gia như hiện nay.

Điều tương tự cũng đã thấy ở Maldita, một công ty khởi đầu chỉ là một tài khoản Twitter do hai nhà báo truyền hình vận hành, nay đã có một đội ngũ nhân sự hơn 50 người. 

Dù ở một số khu vực, các dịch vụ kiểm chứng tin tức cũng đã và đang có xu hướng thu hẹp bớt nhưng ở những nơi khác như châu Phi, Trung Đông và châu Á, ngành này vẫn đang tăng trưởng tốt.

Nhọc nhằn nghề fact-checker

Trong thông tin tuyển phóng viên kiểm chứng tin tức làm việc tại văn phòng ở Lagos, Nigeria và tại Thái Lan hồi cuối năm ngoái, Hãng tin AFP cho biết

---

Published on 1 year, 3 months ago